A PEN kongres uun Krakau uun september 2025 hee wiset, hat ham det Internasjuunaal PEN-sentrum nei ütjracht hee.

So hee de internatjuunaal PEN – ei at iarst feer, man nü noch ens klaar an düütelk – wat tu a kliima-kriise saad. Manig stooten, för aal dönen uun a gloobaal süüd, liis oner det feranring faan’t kliima. Lunen, wat bi a küst lei, an soken, wat imer muar drüg faal, man uk a fersurging mä idj an drank aueraal üüb a wäält an a hanel ban- an bütjluns san diarfaan bedraapt – an det wirket ham auer kurt of loong uk üüb a bukenhanel ütj.

A markels am a süüd as üüb tu oner druk – uk an jüst dör masloket halep an dat’s faan a nuurden uun a hanel ufhinge an ütjnadigt wurden san. En bispal as, hü uun Afrika a tradisjuunel kluaser- an tjüch-werksteeden tunant gingen san, auer ütj Europa bilig tjüch an slonten üüs „spenden“ iinfeerd wurd. Skriiwen faan literatüür bedüüdet heer do, so en tustant tu keenen an tu neemen. Hoker tuluket, man nant sait, halept dönen, wat leeg an bedreeg.

Anert wurden san bi a Internasjuunaal PEN uk a statuuten, wat det apnemen faan lasmooten uungungt – uk wan dönen ei för a sentren salew plicht san. Nei as, dat nü uk enkelk persuunen lasmoot wurd kön, wat jo för en was literatüür iinsaat. Faan det diar nei reegling wel wi hal gud haa.

En wichtig resolusjuun as ufstemet wurden, huar at am a rochten faan skriiwer ütj a LGBTQIA+ gemeend gungt. Jüst uun Afrika san a stroofen, wat jo jin a „queer“ mensken racht, weler harder wurden. Uun Burkina Faso hee det regiaring faan Ibrahim Traoré homoseksuel ferhualen mä bit tu 5 juar gefängnis oner stroof stääld. A laag faan mensken, was jo salew so lees, wurt jüst und Afrika an Asien leewen ringer. Man uk uun Amerika (USA) wurd uuntesken muar an muar buken  ferbeeden, buken wurd ferbraand, lidj wurt at werk kanigt of jo ferlees a mögelkhaid, mä skriiwen jil tu fertiinen.

En organisatjuun üüs a PEN küd diartu ei stal swige. Al juaren tuföören hed a PEN diartu saad: „Wi stöne arke straal hen tu det apsaaten faan en internatjuunaal komitee för fraagen faan a LGBTQIA+ gemeend – eenelk üüs dön bial komitees „Writers for Peace“  an „Translation and Linguistic Rights Committee (TLRC)“

A naist föörsater faan a internatjuunaal PEN hee det besonder baantje, dat hat uunhiard wurd skal. Det nei förstwüf as Olga Tokarczuk, wat a Nobel-pris för literatüür wonen hee. Üüs nei lasmoote haa jo bewörwen:

PEN Syria (bit nü Syrian PEN in Exile), de Jiddische PEN, de Romani PEN, de PEN för a spriiken uun rüslun (a miasten diarfaan bütjluns uun’t eksiil), de PEN Español an a PEN Sudan.

Ik hööbe, dat ik nian nei lasmoot ferjiden haa. Wi gung diarfaan ütj, det‘ar noch muar sköölen diartu kem, wat jo fööraal mä spriiken befaade. Jüst uun a süüd, huar a grensen iarjuaren feestsaat wurd, saner üüb a mensken, hörens spriik an kultuur tu aachtin, kem was noch muaren hen tu. Uun hög faan dön diar lunen jaft at hunerten faan fersandring spriiken, wat tu en dial uk en aanj literatüür haa.

Det plaattjiisk-fresk PEN sentrum küd uun Krakau noch ei mä ufsteme. Ik san luaskeerd, üüs auer a nei lasmooten ufstemet wurd. Wat diarbi rütjkimen as, beracht ik.

Uuntesken leit üs föör, dat wi üüs lasmoot apnimen wurden san. Auer 140 PEN-Clubs haa diarför stemet, dat wi ofisiel mä faan a partii wees mut.

Auersaating Fering (Ellin A.Nickelsen, weesdring)